donderdag 20 augustus 2009

Opdracht voor mijn zus


Mijn zus, die niet alleen schrijver, journalist, vriendin en lievelingszus, maar ook nog schilder is, portretteert oude, wijze mannen, in een serie getiteld: Look-alikes of WiseOldMEN. Over het hoe, waarom en waartoe van de serie vertelt zij het beste zelf. Maar haar uitleg zette mij aan het denken. Word je wijzer van het kijken naar wijsheid? En de rimpels die je daarvan krijgt, zijn dat echt denkrimpels, of ontstaan ze door het turen? Waarom is wijsheid nooit mooi en jong, maar altijd oud en gerimpeld? Maar vooral: spreekt de wijsheid van hen die nooit werden verbeeld minder tot onze verbeelding dan de wijsheid van hen die vanaf doeken, voetstukken en fotopapier op ons neerzien?

Al jaren van mijn werkzame leven worstel ik mij door de geschriften van hele dode mannen. Met heel erg dood bedoel ik hier meer dan zeshonderd jaar. Zij leefden in een tijd, de veertiende eeuw, waarin mannen misschien niet zo heel erg oud werden, maar wel heel erg wijs konden zijn. Mijn hele-dode-mannen waren filosofen en theologen (de wetenschappers van die tijd) aan de belangrijkste universiteit ter wereld, die van Parijs. Zij waren niet alleen wijs, maar waren ook nog zo fortuinlijk het monopolie op wijsheid te bezitten. Misschien hadden ze wat concurrentie van mannen uit Oxford, en de nieuwe universiteiten in Centraal Europa, maar verder hoefden zij zich nog niet druk te maken over een almaar uitdijend, concurrerend en onoverzichtelijk netwerk van intellectuele activiteit in alle talen van Babylon. De wijsheid was, net als zij, thuis aan hun alma mater, in de universele Latijnse taal, en zij konden zich er dag en nacht aan laven.

Mijn wijze mannen, Johannes Buridanus (ca. 1300 – ca. 1361) en Marsilius van Inghen (ca. 1340 – 1396) zijn nooit waarheidsgetrouw verbeeld. Er was nog geen schilder, death or alive, die gestalte heeft gegeven aan Buridanus' oude, gerimpelde gezicht. (Interessant detail: als ik op google afbeeldingen op 'Buridanus' zoek, krijg ik mijn eigen foto!) Voor Marsilius is het iets minder droevig gesteld: zo vond ik in een manuscript van Marsilius' commentaar op Aristoteles’ Metaphysica een pentekening die de magister moet voorstellen. Maar dat is een magere oogst. Vier lijntjes, een paar krulletjes en een pukkel op zijn wang, that’s it. Op een andere, meer recente afbeelding die ik op de website van de Universiteit van Heidelberg vond, zit de pukkel trouwens ineens in zijn nek. Van andere middeleeuwse filosofen bestaan overigens wel talrijke, waarschijnlijk goedlijkende afbeeldingen, bijvoorbeeld van Thomas van Aquino (1224-1274), die zo dik moet zijn geweest dat zijn collegae Fransiscanen na zijn dood het vlees van zijn botten moesten koken, omdat hij anders niet in zijn kist paste. Maar niet van mijn wijze mannen.

Nu zijn mijn dode, wijze mannen ook niet zo heel erg beroemd. Sterker nog, het zou me niets verbazen als u nog nooit van hun namen heeft gehoord. De volgende anekdote is tekenend: toen in de jaren zeventig de campus van de toenmalige Katholieke Universiteit Nijmegen gebouwd werd, en alle straten de namen van Nederlandse filosofen en wetenschappers gingen dragen, kreeg Marsilius van Inghen, die in Nijmegen geboren werd, bijna een eigen straat. Bijna, want de voorzitter van de stratencommissie kon Marsilius’ naam niet vinden in zijn encyclopedie en sprak zijn veto uit. De straat heet nu de ‘Thomas van Aquinostraat’. Was Thomas van Aquino een wijs man? Ja. Belangwekkend? Zeker. Maar Nederlands? Niet in de verste verte.

Nooit verbeeld en in de vergetelheid geraakt. Zou er een verband zijn? En zijn wij deze mannen en hun wijsheid dan vergeten omdat zij nooit verbeeld zijn, of zijn zij nooit verbeeld omdat wij hen vergeten zijn? Ik neem de proef op de som en geef mijn zus een belangrijke opdracht: verbeeld mijn dode magisters in de serie Look-alikes of WiseOldMEN. Verbeeld ze in een aura van wijsheid, waarheidsgetrouw voor zover je inbeeldingsvermogen dat toestaat. Zouden zij dan alsnog ontrukt worden aan de vergetelheid? Zouden zij eindelijk hun straat krijgen? Ik wacht rustig af…